“Byddwn ni’n gwneud popeth y gallwn ni i’w gwneud hi’n haws i ddefnyddio’r Gymraeg mewn technoleg, a byddwn ni’n defnyddio popeth mae technoleg yn ei gynnig i’n helpu ni i ddefnyddio’r Gymraeg.”
Mark Drakeford, Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a’r Gymraeg.
Ar 07 Ionawr 2025, cyhoeddodd Mark Drakeford, Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a’r Gymraeg, ddatganiad ysgrifenedigyn amlinellu 3 blaenoriaeth newydd ar gyfer ein gwaith ym maes technoleg Cymraeg:
Mae llawer o goetiroedd yng Nghymru wedi’u clirio, yn enwedig ers y 19eg ganrif. Rydym yn diffinio ‘coetir coll hanesyddol’ fel coetir sydd i’w weld ar hen fapiau ond sydd bellach wedi diflannu. Gallai fod yn addas ailblannu’r hen safleoedd hyn gan y byddai’r pridd gwreiddiol wedi bod yn addas iawn ar gyfer tyfu coed gyda rhwydwaith o wreiddiau ac ecosystem eisoes ynddo. Bydd cynlluniau creu neu adfywio coetiroedd ar y safleoedd hyn fod yn fwy tebygol o lwyddo a chefnogi targedau’r llywodraeth, fel Coedwig Genedlaethol Cymru. Mae’r blog hwn yn disgrifio sut mae’r uned gwyddor data yn defnyddio ‘golygon cyfrifiadurol’ (math o AI sy’n gweithio gyda delweddau) i wneud hyn.
Sut mae gwybod ble oedd y coetiroedd hyn?
Mae cliwiau ynghylch ble oedd y coetiroedd hyn i’w gweld ar hen fapiau sy’n rhoi cipolwg gwerthfawr i ni ar sut mae ein tirwedd wedi newid. Ond mae’r mapiau hyn yn anodd eu defnyddio ac yn gofyn am ymdrech i’w dadansoddi, yn enwedig os ydych chi’n edrych ar y wlad gyfan.
Ffigur 1: Rhannau o’r map sy’n goetir
Mae’r Uned Gwyddor Data wedi bod yn gweithio gyda chydweithwyr yn CADW (gwasanaeth amgylchedd hanesyddol Llywodraeth Cymru), ein tîm daearyddiaeth a Cyfoeth Naturiol Cymru i ystyried sut y gellid defnyddio modelau cyfrifiadurol i adnabod coetiroedd ar hen fapiau. Gall cymharu’r hen fapiau hyn â data diweddar ddatgelu’r coetiroedd coll a gwerthfawr hynny.
Sut gall AI helpu?
I hyfforddi’r model AI, rydym wedi defnyddio mapiau Arolwg Ordnans mor bell yn ôl â’r 1840au ac wedi labelu rhai safleoedd ar y mapiau â llaw gan ddefnyddio’r allwedd fel cyfeirnod. Gwnaethon ni ddefnyddio meddalwedd geo-ofodol ffynhonnell agored i dynnu ffiniau o amgylch symbolau i labelu gwahanol fathau o goetir. Roedd y labeli hyn yn cynnwys rhywogaethau coed fel Coed Conwydd, Perllannau a Helyg Gwiail.
Defnyddiwyd y mapiau hyn a’r labeli i ddysgu’r model AI i adnabod safleoedd tebyg ar rannau eraill y map gan ddefnyddio’r patrymau a symbolau (nodweddion) yr oedd wedi’u dysgu i’w hadnabod.
Mae ein fersiwn gyntaf o’r model wedi dangos canlyniadau addawol, fel y gwelwch yn Ffigur 2. Yn yr enghraifft hon, o ardal yn Llannerchymedd, Ynys Môn, roedd y model wedi lliwio’n wyrdd y rhannau yr oedd yn hyderus eu bod wedi’u mapio’n goetiroedd.
Ffigur 2: Coetir wedi’i liwio’n wyrdd gan AI
Mae AI yn gallu gweithio’n dda, ond nid yw bob amser yn gywir ac mae angen rhagor o waith i’w wella.
Mae’r AI wedi labelu ambell ran yn goetir, ond mewn gwirionedd mae symbolau’r map yn dangos eu bod yn chwareli, arfordir neu gyfuchliniau. Hefyd, ambell waith, byddai testun ar y map sy’n nodi coedwig neu allt, yn cael ei gamlabelu gan y model yn ystod yr hyfforddiant, fel darn o goetir. Trwy drugaredd, gellir cywiro’r gwallau hyn yng ngham nesaf y gwaith.
Ffigur 3. Tir wedi’i gamlabelu gan AI fel coetir
Beth nesaf?
Bydd cam nesaf ein gwaith yn canolbwyntio ar wella’r model AI trwy ychwanegu mwy o ddata hyfforddi sy’n cynnwys tir y mae’n ei gamlabelu’n aml a mireinio paramedrau’r model. Byddwn hefyd yn cymharu’r coetiroedd y mae’r model yn eu nodi â ffynonellau data eraill, megis Rhestr Coetiroedd Hynafol, i nodi’r mannau lle gallai coetiroedd fod wedi bodoli yn y gorffennol, ond nad ydynt yn bod mwyach, ac felly’n goetiroedd “coll”. Byddwn yn diweddaru’r gwaith hwn yn rheolaidd wrth iddo fynd yn ei flaen.
Mae dros flwyddyn wedi mynd heibio ers fy mlog diwethaf a oedd yn ymdrin â sut mae LoRaWAN yn helpu i drechu trosedd a mynd i’r afael â newid yn yr hinsawdd.
Ers hynny, rydym wedi gweld y rhaglen Trefi Smart yn ffynnu, gyda’r tîm yn gwneud llawer iawn o waith ymgysylltu, ac yn cynnal cynhadledd Smart oedd yn canolbwyntio ar drefi, y gyntaf o’i bath mae’n debyg, a hynny yn Wrecsam (sy’n eironig yn ddinas!).
Roedd y gynhadledd yn cynnwys anerchiad agoriadol gan Glyn Jones, Prif Swyddog Digidol Llywodraeth Cymru a Lisa Perkins, Cyfarwyddwr Canolfan Ymchwil a Datblygu Byd-eang BT, Adastral Park.
Yn gyntaf, gadewch i ni edrych ar astudiaeth achos Trefi Smart o Wrecsam isod:
Roedd pwysigrwydd rhannu data a data agored yn neges arbennig o gryf a ddaeth o’r gynhadledd, yn ogystal â chytundebau mynediad agored, sy’n ffordd symlach o gael cysylltedd symudol gwell a chyflymach mewn rhannau prysur o drefi. Mae hyn yn rhywbeth y mae David Evans, Swyddog Datblygu Trefi Smart yng Nghyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam wedi arwain arno, ac yn ddiweddar dathlwyd yr hyn a ystyrir yn “Gytundeb Mynediad Agored” cyntaf Cymru gyda gweithredwr rhwydwaith symudol.
Rhannodd y gynhadledd amrywiaeth o astudiaethau achos o bob rhan o Gymru, gan gynnwys un yn canolbwyntio ar reoli seilwaith gwyrdd yn well gan ddefnyddio synwyryddion a data yn Y Fenni, siop goffi sy’n defnyddio synwyryddion clyfar yn Wrecsam, ynghyd â chyflwyniadau gan “Global Urban Futurist” Peter Griffiths o Bable Smart Cities, a Paul Sandham o Patrwm.
Ond pwy arall yng Nghymru sy’n rhoi negeseuon yr arweinwyr digidol ar waith?
Buddsoddi er mwyn arbed
Mae llygaid pawb ar Gonwy am y tro gan eu bod wedi bod yn gweithio ar sawl prosiect sy’n seiliedig ar Ryngrwyd Pethau (IoT) LoRaWAN, megis monitro coed i gynorthwyo twf yn ystod y blynyddoedd bregus cychwynnol hynny, cwlfertiau, C02 a llawer o “bethau” eraill.
Pam monitro coed? Mae monitro coed ag IoT yn cynnig nifer o fanteision:
“Ers nifer o flynyddoedd bellach mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy wedi bod ar daith Tref Smart / IoT gan ddefnyddio Synwyryddion Clyfar.
Golygodd grant ariannol gan Lywodraeth Cymru bod ein dealltwriaeth o synwyryddion gwahanol wedi cyflymu wrth wella darpariaeth IoT ar draws yr Awdurdod.
Mae’r sylw wedi bod yn allweddol i ddiwallu anghenion gwahanol adrannau drwy ddarparu prosiectau mor amrywiol â monitro lleithder pridd, monitro lefelau dŵr afonydd, amodau amgylcheddol mewn ysgolion, swyddfeydd ac ardaloedd byw a’r defnydd a wneir o doiledau cyhoeddus.
Mae casglu data empirig diduedd yn hanfodol wrth ganiatáu i Awdurdodau Lleol wneud penderfyniadau allweddol sy’n effeithio’n gadarnhaol ar wasanaethau a phrofiadau cyhoeddus. Mae’r data’n ein galluogi i wneud penderfyniadau sy’n seiliedig ar realiti yn hytrach na gwybodaeth ddeongliadol/ anecdotaidd. Mae hyn yn rhoi sicrwydd i Swyddogion a Chynghorau wrth iddynt wneud penderfyniadau anodd.
Mae defnyddio Technoleg IoT yn allweddol i’n dyfodol sy’n rhoi platfform pellach i wasanaethau cyhoeddus archwilio eu heffeithlonrwydd eu hunain a darparu gwasanaethau mwy effeithiol sydd mor bwysig i’r sefydliad a’r cyhoedd yr ydym yn eu gwasanaethu.”
Arloesi wrth arbed carbon:
Mae llawer o academyddion yn darganfod y gall LoRaWAN eu helpu i leihau eu hôl troed carbon a bod yn llawer mwy craff wrth gasglu data.
Roedd un sefydliad, er enghraifft, yn teithio yn ôl ac ymlaen i ogledd Sir Benfro i gasglu data lefel nitradau ar fferm arddangos Cyswllt Ffermio lle gellid defnyddio LoRaWAN.
Trwy fabwysiadu technoleg LoRaWAN, fe wnaethon nhw lwyddo i dorri i lawr ar y teithiau a wnaed i’r fferm a lleihau’r risg y byddai data’n mynd ar goll neu’n cael ei ddifrodi.
Cyfuno setiau data ar gyfer canlyniadau gwell:
Mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy wedi cwblhau prawf cyfunol o gysyniad data ac maent yn barod i weithredu datrysiad newydd gan ddefnyddio gorsafoedd monitro presennol Cyfoeth Naturiol Cymru a synwyryddion LoRaWAN y cyngor ei hun a ddefnyddir mewn ardaloedd nad oedd yn bosibl gyda thechnolegau hŷn. Mae’r dystiolaeth hyd yn hyn yn dangos bod modd rhagweld risg llifogydd yn well, ac mae Scott Andrews o Gyngor Bwrdeistref Sirol Conwy yn tynnu sylw at hyn ar un o’i negeseuon ar LinkedIn yma.
Wrth gwrs, rydym yn gwybod nad am y dechnoleg y mae hyn (er ei fod yn cyffroi llawer ohonom), ond am y diwylliant, y data, a’r canlyniadau.
Trawsnewid Digidol
Mae cael pawb yn gytûn ar y daith drawsnewidiol hon yn heriol, ond mae data’n grymuso pobl ac yn dod yn offeryn i’w cynorthwyo.
Rydym bellach yn gallu cael data iddynt o leoedd lle nad oeddem erioed wedi meddwl y byddai’n bosibl 10 mlynedd yn ôl, diolch i LoRaWAN a thechnolegau IoT eraill.
Dychmygwch yr hyn y gallai IoT o’r Gofod ei wneud…
Mae gwyddor data yn sgil allweddol i drawsnewid ein gwaith o fewn Llywodraeth Cymru, gan ein bod yn ei defnyddio i foderneiddio ac awtomeiddio prosesau data a’n helpu i weithio’n effeithlon, yn dryloyw ac yn gywir. Mae’r uned gwyddor data wedi bod yn awyddus bob amser i helpu staff i ddysgu a gwella eu sgiliau gwyddor data, ac yn ddiweddar rydym wedi dechrau dwy fenter newydd i gefnogi’r nod hwn.
Mae’n flwyddyn ers i ni gyhoeddi Cynllun Gweithredu Seiber i Gymru sy’n nodi ein gweledigaeth bod Cymru’n ffynnu trwy seibergadernid, talent ac arloesedd.
Mae gan y Cynllun bedwar maes blaenoriaeth i’n helpu i gyflawni ein gweledigaeth:
datblygu ein hecosystem seiber
creu llif o dalent seiber
cryfhau ein seibergadernid; a
diogelu ein gwasanaethau cyhoeddus
Gallwch ddarganfod mwy pam ein bod yn canolbwyntio ar y blaenoriaethau hyn ar ein blogiau blaenorol.
Mae staff Llywodraeth Cymru yn y Gwasanaethau Gwybodaeth a Dadansoddi (KAS) yn treulio llawer o oriau yn fformatio eu siartiau i’w cyhoeddi, gan sicrhau bod maint ffont yn gywir, bod lliwiau’n dilyn y canllawiau ac echelinau wedi’u labelu. Mae’r Uned Gwyddor Data wedi symleiddio’r prosesau hyn trwy greu pecyn cod a ysgrifennwyd yn R, a elwir yn KASStylesR. Gyda KASStylesR, gall timau gynhyrchu siartiau Cymraeg a Saesneg parod i gyhoeddi mewn llawer llai o amser na fyddai wedi’i gymryd i’w gwneud â llaw.
Gallai gefeilliaid digidol sicrhau budd gwerth £7bn i economi’r DU erbyn 2050, yn ôl adroddiad diweddar Centre for Digital Built Britain (CDBB). Canfu’r adroddiad hefyd y gallai gefeilliaid digidol leihau costau hyd at 25%, gwella cynhyrchiant hyd at 15%, a lleihau allyriadau hyd at 20%.
Gyda hyn mewn golwg, mae’r Arolwg Ordnans yn gweithio gyda Llywodraeth Cymru dros y misoedd nesaf i archwilio a allai gefeilliaid digidol gefnogi’r Strategaeth Ddigidol i Gymru mewn meysydd polisi sylfaenol a nodi lle y gallent ychwanegu’r gwerth mwyaf.
Pan gyhoeddon ni y Cynllun Gweithredu Technoleg Cymraeg yn 2018, ein bwriad oedd creu datblygiadau technolegol a fyddai’n galluogi ni i ddefnyddio mwy o Gymraeg mewn mwy o sefyllfaoedd. Mae Gweinidog y Gymraeg ac Addysg bellach wedi cyhoeddi’r adroddiad terfynol ar y Cynllun hwn, sy’n edrych nôl ar y cynnydd ry’ ni wedi gwneud.
Blog Digidol a Data 