Heddiw rydym wedi cyhoeddi ein canlyniadau terfynol o’r Cyfrifiad Ysgolion a gynhaliwyd ym mis Ionawr 2023. Mae’r canlyniadau terfynol hyn yn cynnwys data diwygiedig ar ddisgyblion sy’n gymwys i gael prydau ysgol am ddim. Rydym yn esbonio yn y blog hwn pam y bu’n rhaid cynnal dilysiad ychwanegol o’r data hwn a diwygio’r wybodaeth a gyhoeddwyd yn flaenorol.

Read this page in English.

Beth oedd y broblem gyda data ar ddisgyblion sy’n gymwys i gael prydau ysgol am ddim?

Bob blwyddyn rydym yn gofyn am ddata am ddisgyblion mewn ysgolion drwy’r Cyfrifiad Ysgolion Blynyddol ar Lefel Disgybl (a elwir yn CYBLD). Cyhoeddwyd prif ganlyniadau dros dro o Gyfrifiad Ysgolion Ionawr 2023 yng Nghymru yn wreiddiol ar 25 Mai 2023. Roedd hyn yn cynnwys data ar ddisgyblion sy’n gymwys i gael prydau ysgol am ddim. Roedd y data hwn, ynghyd â’r holl ddata arall a gasglwyd yn y Cyfrifiad Ysgolion, wedi’u cytuno ag ysgolion ac Awdurdodau Lleol (ALlau) a hefyd wedi’u dilysu fel rhan o’r ymarfer blynyddol i baratoi ar gyfer Setliad Cyllid Llywodraeth Leol Cymru.

Ym mis Ionawr 2023 gallai disgyblion yng Nghymru fod yn gymwys i gael prydau ysgol am ddim mewn tair ffordd:

• trwy dderbyn Credyd Cynhwysol neu fudd-daliadau etifeddol penodol (cyfeiriwn at y rhain fel PYD)
• trwy’r rhaglen Gwarchodaeth Trosiannol (TP)
• trwy’r cynllun prydau ysgol am ddim i holl blant ysgolion cynradd (UPFSM)

Ar ôl cyhoeddi’r data dros dro aethom ymlaen i ddadansoddi’r data’n ymwneud â disgyblion sy’n gymwys i gael prydau ysgol am ddim yn fanylach fel rhan o’n rhaglen waith blynyddol arferol.

Cododd y gwaith hwn ddau bryder penodol ynghylch ansawdd y data:

• roedd amrywiadau mawr rhwng ysgolion unigol ac AALlau  yn y fantol rhwng disgyblion PYD a TP
• roedd rhai ysgolion yn nodi bod 100% o ddisgyblion mewn grwpiau blwyddyn benodol yn PYD pan ddylai rhai ohonynt fod wedi cael eu codio fel UPFSM

Er mwyn mynd i’r afael â’r ddau bryder hyn, fe wnaethom gynnal ymarfer dilysu ychwanegol gan ofyn i awdurdodau lleol ac ysgolion ail-edrych ar eu data prydau ysgol am ddim.

Beth wnaethom ni ei ddarganfod o ganlyniad i’r dilysiad ychwanegol?

Canlyniad y dilysiad ychwanegol hwn oedd bod rhai disgyblion a oedd ond yn cael prydau ysgol am ddim oherwydd TP neu drwy’r polisi UPFSM wedi’u cofnodi’n anghywir fel rhai sy’n gymwys i gael prydau ysgol am ddim drwy’r meini prawf prawf modd ( disgyblion lle mae eu rhieni neu warcheidwaid yn cael Credyd Cynhwysol neu rhai budd-daliadau prawf modd neu daliadau cymorth, gweler Prydau ysgol am ddim: gwybodaeth i rieni a gofalwyr.

Tabl 1: Canran y disgyblion 5 i 15 oed yn gymwys i gael prydau ysgol am ddim (PYD) neu warchodaeth drosiannol (TP), Ionawr 2023

Mesur	Gwreiddiol	Diwygiad
Gymwys i PYD	23.9	22.2
TP yn unig	4.9	6.5
Gymwys I PYD neu TP	28.8	28.7
TP fel % o’r rhai sy’n gymwys i PYD neu TP	17.1	22.7

Mae tabl 1 yn dangos gostyngiad mawr yng nghanran y disgyblion sy’n gymwys i gael PYD drwy’r meini prawf modd yn unig a chynnydd mawr yn y rhai sy’n gymwys drwy TP yn unig. Diwygiwyd canran y disgyblion 5 i 15 oed y gwyddys eu bod yn gymwys i gael prydau ysgol am ddim ym mis Ionawr 2023 drwy’r meini prawf modd i lawr o 23.9% i 22.2%. Mae’r ganran gyffredinol sy’n gymwys i gael prydau ysgol am ddim drwy gymhwysedd ar gyfer budd-daliadau prawf modd (PYD) neu TP yn sefydlog.

Ffigur 1: Canran y disgyblion 5 i 15 oed yn gymwys i gael prydau ysgol am ddim (PYD) neu warchodaeth drosiannol (TP), 2018 i 2023

Disgrifiad o Ffigur 1: Siart llinell yn dangos tueddiadau yng nghanran y disgyblion PYD a TP yng Nghymru ers 2018. Mae’r siart yn dangos bod PYD a TP yn codi hyd at 2022 ond yn 2023 bu gostyngiad mewn PYD a chynnydd mwy sydyn yn TP o ganlyniad i’r gwaith dilysu ychwanegol hwn.

Pam digwyddodd hyn?

Mae nifer o newidiadau wedi digwydd mewn perthynas â phrydau ysgol am ddim yn ystod y 4 blynedd diwethaf, yn ogystal â’r effaith y gallai pandemig y coronafeirws (COVID-19) fod wedi’i chael.

Ar 1 Ebrill 2019 fe wnaethom gyflwyno polisi Gwarchodaeth Drosiannol newydd ar gyfer prydau ysgol am ddim. Daethpwyd â hyn i mewn i sicrhau bod disgyblion yn cael eu prydau ysgol am ddim wedi’u diogelu yn ystod cyfnod cyflwyno’r Credyd Cynhwysol. Mae’r warchodaeth hon yn berthnasol i ddisgyblion unigol a bydd yn parhau tan ddiwedd eu cyfnod ysgol bresennol, sef diwedd yr ysgol gynradd neu ddiwedd yr ysgol uwchradd. Dylai unrhyw ddisgybl a oedd yn gymwys i gael prydau ysgol am ddim ar ôl cyflwyno’r polisi ar 1 Ebrill 2019 gael ei gwarchod dros dro hefyd. Yn ogystal, dylai unrhyw ddisgybl sydd wedi dod yn gymwys ar unrhyw adeg yn ystod cyflwyno’r Credyd Cynhwysol o dan y meini prawf cymhwysedd newydd gael eu gwarchod dros dro hefyd.

Yn ogystal, dechreuodd cyflwyno’r cynllun prydau ysgol am ddim i holl blant ysgol gynradd gynradd ym mis Medi 2022 gyda phob AALI yn dosbarthu prydau ysgol am ddim i blant oed Derbyn o ddechrau tymor yr hydref (Medi 2022) a rhan fwyaf o AALIau ymestyn y cynnig i flynyddoedd 1 a 2 heb fod yn hwyrach na dechrau tymor yr haf (Ebrill 2023).

Ar hyn o bryd mae tri chynllun gwahanol le gall disgyblion fod yn gymwys i gael prydau ysgol am ddim o’i gymharu ag un cynllun cyn 2020.

Er mwyn i Awdurdodau Lleol yng Nghymru gofnodi a yw disgyblion yn gymwys o ganlyniad i’r aelwyd fod yn gymwys i gael budd-daliadau prawf modd, mae ganddynt fynediad at system wirio cymhwysedd awtomataidd PYS (ECS) sy’n defnyddio data gan yr Adran Gwaith a Phensiynau, HMRC a’r Swyddfa Gartref i asesu a yw disgybl yn gymwys i gael PYD.

Mae adborth gan Awdurdodau Lleol yn nodi mai un rheswm dros y materion data hyn yw nad yw cymhwysedd ar gyfer PYD yn cael ei wirio gan ddefnyddio’r ECS mor rheolaidd yn ystod ac ar ôl y pandemig nag yr oedd cyn y pandemig. Gall hyn arwain at y patrymau a welir yn y data lle credir bod disgyblion yn gymwys i gael PYD prawf modd pan fydd amgylchiadau eu teulu wedi newid ac mewn gwirionedd maent yn gymwys drwy’r trefniadau TP, gyda’r canlyniad bod disgyblion yn cael eu cofnodi yn gymwys o dan brawf modd gyfnodau hirach o amser.

Rheswm allweddol arall oedd yr heriau a wynebodd ein gwasanaethau cyhoeddus yn ystod y pandemig wrth gynnal eu gwasanaethau. Roedd ein hysgolion ar gau neu ddim ond ar agor i rai disgyblion am gyfnodau hir, gellir dod o hyd i fanylion yn y llinell amser Coronafeirws (Ymchwil y Senedd). Cafodd y pandemig coronafeirws (COVID-19) effaith ar gyfrifiadau’r ysgol yn 2020 i 2022 fel a ganlyn:

• ni chafodd cyfrifiad Ionawr 2020 y broses ddilysu derfynol arferol fel rhan o Setliad Cyllid Llywodraeth Leol Cymru oherwydd y cyfyngiadau symud cenedlaethol cyntaf o fis Mawrth 2020
• cafodd cyfrifiad 2021 ei ohirio tan Ebrill 2021 oherwydd yr ail gyfnod clo cenedlaethol yng Ngwanwyn 2021
• cafodd cyfrifiad 2022 ei ohirio tan fis Chwefror 2022 oherwydd dychwelyd fesul cam i ddisgyblion yn dilyn gaeaf 2021

O dan yr amgylchiadau hyn, nid yw cwymp yn ansawdd y data oherwydd yr amser a’r adnoddau sydd ar gael i ysgolion ac Awdurdodau Lleol yn annisgwyl (a nodwyd yn benodol na chafodd data o 2020 ei ddilysu yn y ffordd arferol).

Beth allai hyn ei olygu i’r data a adroddwyd ar gyfer 2020 i 2022?

Mae’r canlyniadau a ganfuom o ddilysu data 2023 a’r wybodaeth a gawsom gan ysgolion ac awdurdodau lleol am eu harferion cofnodi yn cwestiynu ansawdd y data PYD a TP a adroddwyd ar gyfer 2020 hyd at 2022. Fodd bynnag, wrth i’r data gael ei gasglu ar lefel disgybl unigol ar gyfer disgyblion ar ddyddiad penodol, am resymau technegol ac adnoddau nid yw’n bosibl mynd yn ôl ac adolygu’r data ar gyfer 2020 i 2022.

O ystyried y materion data hyn, efallai y bydd defnyddwyr am ystyried a fyddai defnyddio PYD neu gyfuniad o FSM a TP ar gyfer y blynyddoedd 2020 neu 2022 yn fwy priodol.

Pam mae ansawdd y data ar ddisgyblion sy’n gymwys i gael prydau ysgol am ddim yn bwysig?

Defnyddir data ar brydau ysgol am ddim (dim ond yr elfen PYD) yn eang o fewn a thu allan i’r llywodraeth fel dirprwy ar gyfer amddifadedd neu anfantais gymdeithasol. Yn wahanol i lawer o fesurau anfantais eraill (e.e. Mynegai Amddifadedd Lluosog Cymru), mae data PYD ar gael ar lefel disgybl unigol ac felly gellir ei gysylltu â gwybodaeth arall am yr unigolyn hwnnw e.e. presenoldeb ysgol, canlyniadau addysgol neu gofnodion iechyd gan gadw at y trefniadau cyfrinachedd priodol.

Y prif ffyrdd yr ydym yn defnyddio’r data PYD hwn ar hyn o bryd yw:

• dyrannu Grant Datblygu Disgyblion a Grant Hanfodion Ysgol
• fel un dirprwy ar gyfer anfantais o fewn y Setliad Cyllid Llywodraeth Leol flynyddol
• mesur ‘bylchau’ o ran cyrhaeddiad, canlyniadau a phresenoldeb rhwng disgyblion o gefndir difreintiedig a’r rhai nad ydynt.
• ymchwil achrededig drwy fanc data SAIL

Sicrhau ansawdd y data yn y dyfodol

Er mwyn sicrhau bod data PYD, TP ac UPFSM yn gyflawn ac yn gywir yng nghyfrifiad ysgolion Ionawr 2024 byddwn yn:

• gweithio gydag awdurdodau lleol i sicrhau bod data yn llifo yn rhydd rhwng adrannau budd-daliadau ac addysg o fewn yr awdurdod lleol a rhwng awdurdodau lleol ac ysgolion
• annog rhannu arferion gorau wrth gofnodi cymhwysedd prydau ysgol am ddim rhwng Awdurdodau Lleol
• datblygu rheolau dilysu ychwanegol i ddal unrhyw faterion data yn y ffynhonnell fel y gellir ymchwilio iddynt a’u datrys cyn cyflwyno’r data i ni

Stephanie Howarth
Prif Ystadegydd